مینا کاری
- توضیحات
- منتشر شده در دوشنبه, 24 شهریور 1393 08:12
- نوشته شده توسط مدیر سایت
میناکاری یا میناسازی هنری است که سابقه‌ای در حدود پنج هزار سال دارد و از صنایع دستی محسوب می‌شود. امروزه این هنر بیشتر بر روی مس انجام می‌شود ولی می‌توان بر روی طلا و نقره نیز آن را به عمل آورد. طلا تنها فلزی است که به هنگام ذوب شدن مینا اکسید نمی‌شود از اینرو امکان اجرای طرحی همراه با جزئیات و با شباهت هر چه تمامتر بر روی مینا را ایجاد می‌کند در حالی که میناهای مسین و نقره‌ای چنین کیفیتی را ندارند. شکل‌گیری مینا نیز از ترکیب اکسیدهای فلزات و چند گونه نمک در مجاورت حرارت بالا می‌باشد که رنگها در طول زمان و بر اساس دما بوجود میآیند. امروزه در ایران کانون تولید میناکاری شهر اصفهان و شیراز می‌باشد و استادان برجسته‌ای در تولید آثار مینا مشغول به فعالیت هستند.
گروه بازرگانی پارسا با استفاده از کارشناسان و استادان برجسته و با تجربه، فعالیت گسترده ای در زمینه بازرگانی انواع محصولات میناکاری و مینا سازی شده انجام می دهد.
گروه بازرگانی پارسابا در نظر گرفتن استقبال بی نظیر کشورهای همجوار و همچنین کشورهای آمریکایی و اروپایی به ظروف میناکاری شده و هنر مینا سازی اقدام به صادرات این محصول نموده است.
به گفته برخی کارشناسان و در پی تطبیق دادن میناکاری‌های بیزانس با آثار ایرانی، این هنر در ایران شکل گرفته و سپس به دیگر کشورها رفته‌است.
پروفسور آرتور پوپ خاورشناس آمریکایی در کتاب «بررسی هنر ایران» درباره هنر میناکاری چنین گفته‌است: «میناکاری هنر درخشان آتش و خاک است، با رنگهای پخته و درخشان که سابقه آن به ۱۵۰۰سال پیش از میلاد می‌رسد و ظهور آن بر روی فلز در طول سده ششم تا چهارم پیش از میلاد و پس از سال ۵۰۰پیش از میلاد مشاهده می‌شود. هنر میناکاری در ایران بیش از نقاط دیگر تجلی داشته و یکی از نمونه‌های قدیمی آن درعهد صفویه توسط ژان شاردن جهانگرد فرانسه ذکر شده‌است که قطعه مینایی از کارهای اصفهان بوده، مشتمل بر طرحی از پرندگان و حیوانات بر زمینه گل و بته به رنگ آبی کم رنگ و سبز و زرد و قرمز.» لئوبرونستین و اروین مرگولیس نیز سابقه این هنر را در ایران به زمان اشکانیان و ساسانیان می‌دانند ولی استفاده از آن را تا پیش از حکومت ایلخان مغول، غازان خان روشن نیست.
همچنین در کتاب «جغرافیای اصفهان» (چاپ ۱۳۵۶) یکی از برجسته‌ترین میناکاران نامدار اصفهان را چنین نام برده‌است: آقا علی نقاش که همچون پدرش آقا باقر نقاش و میناساز برجسته‌ای بوده و که در سالهای پایانی پادشاهی محمد شاه قاجار درگذشت. دیگر استادان بنام آن دوره محمد باقر، میرزا بابا، احمد بوده‌اند. در دوره معاصر بعد از دوره قاجار برای مدتی این هنر به فراموشی و کم فروغی همراه بود. حضور استاد شکرالله صنیع زاده و کارگاهش که در آن هنرمندان بنامی پرورش یافتند باعث شد که این هنر دوباره به روزهای پر شکوهش باز گرددوبا اینکه اصالت مینای اصیل ایرانی رانداشت ولی توانست نام مینا را تا احیا دوباره ان توسط استاد علیرضا پروازی زنده نگاهدارد اکنون استاد پروازی با اصول و روشهاومکتبداری زمان قاجار روحی تازه به این هنر ببخشدودوباره مینای ایرانی روی طلابه درخشش ادامه دهدو از دیگر هنرمندان برجسته میناساز می‌توان به: ابراهیم زرقونی، غلامحسین فیض اللهی و حسین هنردوست اشاره کرد. در حال حاضر «مینای خانه بندی» از رونق افتاده و فقط مینای نقاشی رواج دارد و مرکز آن نیز شهر اصفهان می‌باشد.
مینا به لحاظ روش تولید به دو دسته تقسیم می‌شود:
۱) مینای خانه‌بندی
۲) مینای نقاشی
مینای خانه‌بندی:
مینای خانه‌بندی شیوه‌ای قدیمی است که به «مینای سیمی» نیز معروف است از مفتول‌های بسیار نازک استفاده می‌شود. مفتول‌ها را به شکل دلخواه در می‌آورند و با چسب روی قطعه کار قرار داده با یک لعاب شیشه‌ای روی آن را می‌پوشانند. سپس آن را در داخل کوره‌ای با حدود ۱۰۰۰درجه حرارت قرار میدهند و مفتول‌ها به قطعه کار جوش می‌خورند. در مرحله بعد رنگهای مخصوص میناکاری را که به شکل پودر می‌باشند را بر روی سطح کار پر می‌کنند. بعد از آنکه سطح کار یکسان و هموار شد آن را به مدت ۳دقیقه در داخل کوره‌ای با حرارتی حدود ۱۰۰۰درجه قرار میدهند. مفتول‌های با برنجی بعد از قرا گرفتن در کوره سیاه می‌شوند و باید با اسیدکاری رنگشان به حالت نخستین بازگردد. مینای خانه بندی در اصفهان و تهران رایج بوده ولی درحال حاضر تنها کارگاه آموزشی مینای خانه بندی در پژوهشکده میراث فرهنگی است که این هنر را آموزش می‌دهد. «مینای سیاه» یک گونه از «مینای خانه‌بندی» به‌شمار می‌آید که به «مینای صائبین» نیز معروف است. این شیوه میناکاری به طور عمده در جنوب کشور و به ویژه در اهواز انجام می‌شود.
مینای نقاشی:
روشی که امروزه در اصفهان مرسوم است به این صورت که نقشهای مینا بر روی لعابی شفاف شکل می‌گیرد. بدین منظور و برای میناکاری، ابتدا استادی مسگر یا دواتگر می‌بایست که شی مربوطه را بر اساس طرح مورد نظر بسازد و سپس استادی میناکار روی آن را لعاب سفید رنگ بدهد. مرحله لعاب دهی سه یا چهار بار انجام می‌گیرد و هر بار نیز همراه با قرار گرفتن در کوره با ۷۰۰درجه گرما هست تا رنگ لعاب ثابت شود. سپس نقاشی روی این جسم سفیدرنگ انجام می‌شود و دوباره شی به کوره می‌رود تا در درجه‌ای در حدود ۴۰۰تا ۵۰۰درجه پخته شده و رنگها به شکل دلخواه در آیند. هم اکنون از رنگهای شیمیایی در نقاشی شی استفاده می‌گردد حال آنکه در گذشته رنگهای بکار گرفته شده گیاهی یا معدنی بودند. شفافیت مینا نیز از وجود اکسیدقلع بدست می‌اید. ولی در مینای منقوش که در زمان قدیم معمول بود وامروزه استادعلیرضاپروازی در میناکاری به کار می‌بندد ابتدا ماده لعابین را که از سیلیس وزنگارهای فلزات بدست می اید بصورت گرد در آورده وبا قلع کدر می‌کنند آنگاه حرارت میدهند تا مینای کدر به فلز جوش داده می‌شود و آنگاه بر این زمینه طرح مورد نظر به رنگهای آبگینه‌ای رسم وسپس ذوب می‌شود
آثار مینا:
میناسازان آثار متفاوتی را تولید می‌کنند که برخی از رایج ترین آنها چنین می‌باشند:
اشیا:بشقاب، گلدان، کاسه و قدح، قابهای عکس، تابلوهای مینا که با هنرهای دیگر مانند طلاکاری، خاتم‌کاری، مینیاتور، جواهرسازی ترکیب می‌شود.
سازه ها: درها، پنجره‌ها و ضریح‌های میناکاری شده در مکان‌های مذهبی به ویژه حرم امامان شیعی.
اشیای تزیینی: جعبه‌های آرایش زنانه، جعبه‌های خاتم‌کاری و میناکاری، سرویس چایخوری و شربت خوری، قلیان، جعبه قرآن، زره، آیینه، قلمدان، کمربند، حبابهای میناکاری، گلاب پاش، آلبوم عکس، انفیه دان، غلاف خنجر.
زیور آلات: گوشواره، سینه ریز، گلوبند، انگشتر، مدال.
ابزارهای مورد نیاز برای ساخت ظروف مینا:
ورقه: (طلا، نقره، مس، ورشو، آهن و برنج) به جهت چکش خوارگی بیشتر واکسید نشدن در دمای ذوب مینا بیشتر ازطلای ناب استفاده می‌شد.
هاون
ماده ابگینه‌ای مینا
کاغذ کپی
چکش
سندان
گیره
اره کمانی و اره فلز بر
قیچی فلز بر
قلم مو
رنگ (گیاهی، معدنی یا فلزی) که درمینای اصیل میناهای رنگین پودر شده که دمای ذوب نسبتاً پایینی از مینای زیرین دارند.
کوره
سیلیس، کربنات، سدیم، پتاسیم، آهک و قلعوسرب نیز از مواد شیمیایی مورد نیاز می‌باشند.
رنگها از ترکیب مواد شیمیایی متفاوتی بدست میآیند به این ترتیب که رنگ زرد از ترکیب آهن، اکسیدکروم و قلع و رنگ قرمز با اضافه کردن براکس به کربنات سدیموترکیباتطلا و همچنین رنگ سبز از ترکیب کردن کرومات سرب با مس بدست می آید
میناکاری اصفهان:
مؤلف کتاب «جغرافیای اصفهان» در سال ۱۲۹۴هجری (۱۸۷۷میلادی) درباره صنف میناکاران اصفهان مینویسد که میناکاری در اصفهان استادان معروف داشت ، مانند : آقاعلی فرزند آقاباقر نقاش که در فن نقاشی و مینا سازی همردیف پدرش بود و در اواخر سلطنت محمد شاه قاجار درگذشت(حدود ۱۲۶۴هجری برابر با ۱۸۴۷میلادی) و اینک برخی از نقاشان این زمان در هنر میناکاری هم استادی دارند و اگر به آنها سفارش کار مینا بشود مانند استادان مشهور گذشته از عهده انجام آن به خوبی بر میآیند.
رواج صنعت میناکاری در اصفهان از دوران پهلوی و حدود سال ۱۳۱۰شمسی است و مخصوصاً طی سی سال اخیر، این صنعت به وسیله یکی از استادان هنرمند اصفهان بنام آقای شکرالله صنیع زاده بسط و توسعه یافته و شاگردانی در این مکتب تربیت شدند که هر یک دریچه دیگری را برای هنر میناکاری گشودند.
درحال حاضر، درتبریز بعد ازسالها تحقیق برادران پروازی (احمدوعلیرضا)درمکتب قاجارمیناروی طلا به سبکهای قاجار و مکتبداری ان دوره را انجام میدهند.
گروه بازرگانی پارساجهت جلب رضایت مشتری و نشان صداقت خود با استفاده از بهترین و مرغوب ترین ابزار و مواد برای ارائه بهتر و کیفیت بالاتر تمامی تلاش خود را نموده است.
نحوه توليد ظروف مینا:
هنر مينا کاري را ميتوان يکي از اختراعات خلاقه بشر دانست زيرا اين هنر شامل فعل و‌انفعالهاي پيچيده ايست که بهم ربط داده ميشوند از يک سو عوامل ساده‌اي از قبيل سيليکوم و مينيوم و پتاسيم و از سوي ديگر سبک قيمتي که ترکيب آنها مينا را بوجود‌مي آورد. از اين رو اين يک هنر آزمايشگاهي است و در حقيقت ماده ايست که از ترکيب اکسيدهاي‌فلزات که براثر حرارت رنگهاي مورد نظر را بدست ميدهد.
در اختلاط با تعدادي نمک ثابت‌‌بدست مي‌آيد و رنگها با درجه حرارت و طول زمان حرارت ارتباط زياد پيدا ميکنند. بنابراين براي دسترسي به اين پديده هنري زيبا بايد آتش و حرارت بدقت مراقبت و مهار‌شود.
مينا که طبعا شفاف است شفافيت بيشتر خود را از اکسيد قلع بدست مي‌آورد و‌ترکيبات آن از زمانهاي قديم تا به امروز ثابت و بدون تغيير مانده است. روي اشيا طلايي و نقره اي هم ميتوان مينا کاري کرد ولي اساسا مينا کاري بر روي مس انجام‌ميشود. تا فراهم آمدن مينا چند مرحله بايد طي شود باين ترتيب که ابتدا آن چيزي را که‌‌مي خواهند مينا کاري کنند به هر شکل و هر اندازه بايد به وسيله مسگر متخصص به شکل لازم‌‌در آيد و پس از آن که ساخته شد استاد مينا کار به آن لعاب سفيد رنگ ميدهد.
معمولا سه الي چهار بار لعاب داده ميشود و در هر بار شيئي به کوره ميرود و حدود 700 درجه حرارت
مي بيند تا رنگ لعاب ثابت شود.بعد روي آن به رنگهاي گوناگون نقاشي مي شود.
سپس شيئي‌باز به کوره مي رود و حدود 400 تا 500 درجه حرارت مي بيند تا رنگها بصورت مط‌لوب در آيد.
در گذشته که مينا کاري رواج اندک داشته رنگهايي که بکار ميرفته مانند رنگهايي که در‌صنعت قلمکار بکار برده ميشود گياهي يا معدني بوده است ولي اکنون براي نقاشي ظروف و‌اشيا مينايي از رنگهاي شيميايي استفاده ميشود.
رنگهايي که در ميناکاري بکار ميرود بر سه نوع است:
رنگهاي گياهي که در چيت سازي هم بکار مي رود.
رنگهاي معدني که در نقاشي و مينا کاري بکار مي رفته است.
رنگهاي فلزي که روي مينا کار مي کنند.
براي مينا کاري در تهيه رنگ قرمز از طلا استفاده ميشود رنگ سبز مينا از مس و رنگ زرد‌آن از گل ماشي بدست مي‌آيد. رنگ آبي و فيروزه‌اي و رنگ سفيد از رنگ‌‌مخصوصي تهيه مي شده است که در شهر سامره از شهرهاي عراق نوع خوب آنرا بدست‌‌ميآورده‌اند. بيشتر اشيايي که ميناسازان فعلي به بازار عرضه ميکنند عبارت است از: گوشواره، سينه ريز،گلوبند، انگشتر، جعبه هاي بزرگ و کوچک آرايش زنانه، قوطي سيگار، جعبه هاي خاتم کاري و‌مينا کاري، سرويس چايخوري و شربت خوري، حبابهاي ميناکاري، بشقاب، گلدان، تابلوهاي‌بزرگ و کوچک مينا که با هنرهاي ديگر مانند طلا کاري، خاتم کاري، مينياتور ترکيب ميشود،کاسه قاب و قدح، قابهاي عکس، زير سيگاري، پيپ، آلبوم عکس، گلابپاش، پنکه سقفي، جارو چهلچراغ، درها و پنجره ها و ضريح‌هاي مينا کاري شده براي مقابر ائمه شيعه در کربلا و نجف و سامره و مشهد و قم و حضرت عبدالعظيم و اماکن متبرکه ديگر.
لعاب مینا:
لعاب مینا (Enamel) یا انامل های پرسلانی نام پوشش شیشه ای اعمال شده روی پایه فلزی، که معمولا فولاد است. لایه رابط بین پوشش شیشه ای و فلز پایه نقش مهم ایجاد اتصال بین دو ماده غیر مشابه را دارد. پوشش شیشه ای نه تنها باید از سطح محافظت کند و جلوه ای زیبا به آن بدهد بلکه باید اتصالی را با پایه فلزی برقرار نماید.
به طور کلی 4 نوع لعاب مینا وجود دارد:
لعاب مات یا اپک
لعاب کور یا اپالسنت
لعاب نیمه شفاف یا ترانس لوسنت
لعاب شفاف یا ترانس پارنت
چسبندگی مینا:
برای ایجاد چسبندگی مینا، لازم است که ساختار الکترونیکی یا اتصال شیمیایی در سطح مقطع مشترک به طور یکنواخت گسترش و بهبود یابد. این امر با اشباع پوشش انامل و فلز پایه با اکسید فلزی ممکن است. برای پایه های آهنی و فولادی این اکسید فلزی FeO است. زبری سطح، چسبندگی را بهبود می بخشد. اگرچه در صورت ضعف اتصال شیمیایی، این مورد تاثیر کمی در چسبندگی خواهد داشت.
افزودن یون های خاص به ترکیب لعاب مانند اکسید کبالت و اکسید نیکل، باعث بهبود و گسترش چسبندگی بین لعاب شیشه ای و فلز پایه می شود. این اکسید ها هم چنین در سرعت اشباع پایه و لعاب توسط اکسیدهای مهم پایه تاثیر زیادی دارند. ضمن اینکه نقش مهمی را در ایجاد و شکل گیری حالت اشباع در مرز مشترک بین پایه و پوشش بازی می کنند. لعاب های لایه رابطه، مینایی حاوی اکسید چسبنده هستند، در حالیکه لعاب رویی این نوع اکسیدها را ندارند.
لایه رابط مینا:
همچنان که از نام لایه رابط مشخص است، این لایه مستقیما روی پایه فلزی اعمال می شود و لایه های دیگر روی این لایه اعمال می گردند. البته در برخی از روش ها فقط لایه رابط به تنهایی اعمال می شود. وقتی لایه رابط به عنوان لایه زیرین استفاده می شو مهم ترین نقش آن برقراری ارتباط لایه رویی با فلز پایه است. برای تشویق و بهبود اتصال، اکسیدهای فلزی خاصی به فرمولاسیون مینا اضافه می شوند.
مهمترین اکسیدهای چسبنده، اکسید کبالت است. معمولا برای چسبندگی خوب به حدود 0.01 تا 0.02 مولار اکسید کبالت نیاز است. اکسید مهم بعدی اکسید نیکل است که می تواند در نسبت مولی 0.02 تا 0.04 اضافه شود. اکسیدهای دیگری که در درجه اهمیت کمتری قرار دارند اکسید مس، منگنز و آهن هستند. البته مقدار این اکسیدها بستگی به ترکیب آمیز، فرآیند و خواص مورد انتظار دارد.
لایه رابط مصرفی به عنوان لایه زیرین، فرمولاسیونی بر پایه شیشه های بوروسیلیکات قلیایی دارد. مقاومت شیمیایی لازم به وسیله عیوب سطحی که ممکن است توسط پایه فلزی و یا توسط روش تهیه شان ایجاد شود تهدید می شوند. ضمنا لایه رابط باید در شرایط تولیدی، کارپذیری خوبی (ویسکوزیته پایین و کشش سطحی کم) داشته باشد. جمع این خواص ساده از لحاظ فرمولی و تنظیم آن در دمای پخت با شرایط فرآیند امری مشکل است
گروه بازرگانی پارسابا توجه به روند پیشرفت خود در بازارهای داخلی و بین المللی تبدیل به یکیاز برترین صادرکننده مینا شده است.